martes, 16 de febrero de 2016

OS SITIOS DE ZARAGOZA

 

OS  SITIOS  DE  ZARAGOZA

     Tot prenzipió cuan…, allá en primerías de o siglo XIX, Napoleón Bonaparte, allora emperador franzés, dizió de fer un bloqueo continental á Gran Bretaña. Toz os países europeos dixón de fer comerzio con Inglaterra; toz quitando Portugal, que se negó de raso á cumplir ixa orden e continó fendo comerzio con os ingleses.
 
     Napoleón, con a sincusa de fer reblar á os portugueses, esnabesó con o suyo echerzito España, allora amiga de Franzia.
 
     Pero… o que en primeras parixeba estar un echerzito de paso, acabó por estar un echerzito de ocupazión, e os feitos que se dión en Madrid o 2 de mayo de 1.808 esdebenión en a Guerra de a Independenzia.
 
     En Zaragoza Chusé de Palafox, allora Capitán Cheneral de Aragón, fazió Cortes Aragonesas de traza urchén, e se dizió que, como en a resta de España, se fese guerra á o franzés. Napoleón, que consideraba Zaragoza plaza de primer orden, ordenó que as suyas tropas marchasen á l’inte enta ra capital de o biello Reino de Aragón e, o 15 de chunio de 1808, as tropas napoleónicas arribón en as puertas zaragozanas.
 
     Diz os biellos que… Chuaquinet de Fabirol, un choben labrador de 16 añadas, treballaba con o suyo pai as tierras en una biella torre zaragozana cuan, allá en a meyodiada, sintión a campana de a Torre Nueba como nunca no la eban sentida; o suyo toque daba abiso de l’arribada de l’echérzito franzés que beniba por Torrero e Casablanca.
 
     Os artilleros que defendeban as puertas de Santa Engrazia, o Carmen e o Portillo fazión fuego de camín sobre l’enemigo que, feitos en orden de combate, se disponeban a fer o suyo asalto.
 
     En o preto de a batalla, un destacamento de a suya caballería logró pasar por Santa Engrazia  pero…, á escape estión refusatos por os labradors que mandaba o Tio Chorche. Con un escaso armamento con o que poder fer frente á un echerzito tan poderoso, os abitadors zaragozanos improbisón tot tipo de armas, como Casta Alvarez que, con una bayoneta ligada en un palo, se plantó á defender a batería en a puerta de Sancho. Firme e sin reblar as defensas zaragozanas resistiban e cuan ya se poneba o sol, dimpués de una larga tarde de dura e fura luita, as tropas imperials en parar cuenta de as muitas perdidas que teneban se retirón dillá de o Canal.
 
 
 
     Napoleón, en tener conoxenzia de a derrota que sufrión as suyas tropas, se carrañó muito e ordenó á o cheneral Verdier que se fese cargo de sitiar a ziudá. “Cal tomar Zaragoza antis con antis” le dizió. “Ye alazetal a suya conquista ta poder controlar as comunicazions de a resta de o país”.
 
     A primer orden que dio Verdier estió que se fesen bombardeyos continos sobre a ziudá. A esferra que fazió l’artillería enemiga estió asabelo de gran; as casas ardeban e cayeban espaldadas de as muitas bombas que tiraban; as chens, con muita zerina en o suyo cuerpo, fuyiban de as suyas casas e correban por as carreras buscando bel puesto an acobillar-sen.
 
     O pai de Chuaquinet quedó feriu de grabedá de una bomba que cayó en casa suya e, sin poder salir enta carrera, quedó entre as suyas enronas. A escape lo portión enta l’Ospital Nª Sª de Gracia an sor María Rafols, feba por atender, con os poques medios que teneba, á ra muita chen dolenta e á os muitos ferius que por a guerra arribón en l’ospital.
 
     Allora estió cuan Chuaquinet conoxió á Margalida, una mozeta que aduyaba a sor María e, igual como él, contaba 16 añadas. En primeras se mirón enta os güellos sin
dezir-sen cosa;poquet á poquet e charrando charrando, rematón por fer buena amistanza pero… as guerras no sapen de amistanzas e as tropas imperials, que no daban tregua en os suyos ataques, á pocas estión de fer bueno ro suyo asalto en o Portillo de no estar por Agustina de Aragón que, parando cuenta que no quedaban artilleros que se fesen cargo de a batería, e dando muestras de una gran balentor, se metió á disparar o cañón que más amán teneba, dando tiempo asinas á que arribase un destacamento de o 2º batallón de boluntarios de Aragón que metió en fuga á l’enemigo.

     Os diyas pasaban sin que os franzeses fesen bueno dengún de os asaltos que feban. Ya estase en as puertas de Sancho, de o Portillo u de o Carmen; Ya estase en as puertas de Santa Engrazia a Cremada u de o Sol, toz os ataques yeran refusatos; pero… Allá en primerías de agosto, dimpués de un bombardeyo asabelo de furo, as tropas imperials de Napoleón Bonaparte logrón ficar-sen por entre as brechas feitas en o Carmen e Santa Engrazia.
 
     En pasando as primers defensas, a infantería enemiga, se trestalló en tres grandizas columnas: una marchó Coso Alto enta o mercao; atra enfiló por o Coso Baxo enta ra Magdalena; e un atra se ficó por a Puerta Cineja tresbatindo-sen os suyos soldaus por entre a suyas estreitas catellas.
 
     En o más alto de a Torre Nueba, Chusé Mor de Fuentes cusiraba os mobimientos de a infantería enemiga e paraba muita cuenta de cómo, poquet á poquet, se iban fendo con a ziudá. En primeras ocupón o bico de o Carmen, dimpués se fazión con San Pablo, San Miguel, San Chil…
 
     O minchar comenzaba á estar escaso, e a fambre, chunto con a cansera de tantos diyas de fura luita, feba que os defensors prenzipiasen á reblar; pero… a derrota que sufrión as tropas napoleónicas en Bailén fazió que os franzeses que asediaban Zaragoza tenesen que marchar aprisa e corriendo replegando-sen enta o norte.
 
     Chuaquinet yera goyoso en beyer marchar á l’enemigo, pero… as glarimas nublón os suyos güellos en tener conoxenzia de a muerte de o suyo pai, única parentalla que teneba. Margalida se feba memoria de cuan, estando nina, quedo popiella igual como Chuaquinet e, sapendo de a suya tristura, feba por estar con él.
 
     Pero caleba refer-se á escape… Palafox, barruntaba a tornada de o franzés e, dimpués de consultar con mosen Basilio Boggiero, o suyo primer consellero, dizió de aprebenir-se de tot o que estase menister ta poder resistir o más posible á un segundo asedio.
 
     No yeran pasatos que tres meses de a marcha de l’imbasor franzés cuan diz os biellos que… allá en a maitinada de o 21 de abiento de 1808, os echerzitos de Napoleón Bonaparte, mandados por o cheneral Moncey, se presentón de nuebas en as puertas zaragozanas.
 
     En os meses que transcurrión entre os dos sitios, Chuaquinet e Margalida, afianzón a suya amistanza e, parando cuenta que podeba estar a zaguera begada en beyer-sen, se fundión en un preto abrazo de despedida. Entre que Chuaquinet marchó con os escopeteros de San Pablo que mandaba mosen Santiago Sas, Margalida marchó con una colla de enfermeras que organizó a Condesa de Bureta.
 
     Igual como fazión a primer bez, en tomar o tozal de Torrero, os franzeses se metión á tirar bombas sobre os abitadors zaragozanos. De bez a suya infantería asaltaba de contino as defensas zaragozanas: igual atacaban por Torrero que por o Rabal; por l’Aljafería que por as Tenerías. Con tot e con ixo Zaragoza resistiba refusando toz os ataques de l’imbasor franzés.
 
     O cheneral Moncey desplegó allora a suya infantería contra os reductos de o Pilar e San Chusé, fortificazions que defendeban a ribera Uerba, o puesto más feble de a defensa zaragozana.
 
     En a defensa de San Chusé, se feba notar una muller por a brabura que amostraba deban de l’enemigo; yera Manuela Sancho, que igual disparaba un cañón, que pillaba un fusil e se meteba en o puesto de más peligro.
 
     De tantas bombas que tirón os gabachos, o combento de San Chusé quedó feito enronas e, en estar imposible a suya defensa por más tiempo, o comandante Mariano Renovales ordenó ro suyo abandono. Pocos diyas dimpués cayeba o reducto de o Pilar e a muralla á canto Uerba quedó indefensa.
 
     Napoleón, canso de tantas derrotas cutianas, mandó bellas dibisions de refuerzo con o mariscal Lannes que pasó a fer-se cargo de l’asedio.
 
     En arribar en Zaragoza, Lannes ordenó fer un asalto cheneral e, o 26 de chinero de 1809, a infantería enemiga, con as bayonetas prestas ta l’asalto, tomó posizions esperando a orden de atacar.
 
     Dimpués de fer un bombardeyo de o más furo, os gabachos acometión o suyo asalto. En o Rabal e o castiello de l’Aljafería estión refusatos pero…
 
     Allá ta par de a Uerba logrón fer bueno l’asalto por tres puestos: en primeras por Santa Engrazia; á l’otro’l diya por a Puerta Cremada e, diyas dimpués lo consiguión por Santa Mónica e San Agustín.
 
     A luita pasó á estar casa por casa e carrera por carrera; poquet á poquet, as tropas imperials se iban fendo con Zaragoza e,  de tantos diyas de luita, o resistir zaragozano prenzipió a reblar.
 
     Os bombardeyos continos e, as minas que os minadors enemigos plantaban en o cobaxo de as casas fazión de Zaragoza una ziudá en ruinas.
 
     O minchar escaseaba e una terrible pasa de peste diezmó a población; Palafox, dolento de as fiebres que correban por a ziudá, delegó as suyas funzions de mando en a Chunta de Defensa que presidiba Pedro María Ric.
 
     As munizions ya no alcanzaban e, sin poder resistir por más tiempo, o 20 de febrero de 1809, a Chunta de Defensa dizió de capitular.
 
 
     Con glarimas de goyo por estar bien e aber sobrebibiu en una guerra tan cruel, Chuaquinet e Margalida se dión un preto abrazo e, dándose a man, marchón capa ra torre an Chuaquinet treballaba antis de a guerra con o suyo pai; esboldregada por as bombas no quedaba cosa en pie e Margalida, mirando-se en o suyo redol, se preguntaba o porqué de tanta muerte e tanta esferra.
 
     “En as guerras no bi ha benzedors ni tampoco no benzitos” le dizió Chuaquinet. “No gana dengún toz perdemos”.
 
     Allora se mirón enta os güellos e pillando-sen de a man dezidión prenzipiar una bida en paz e chuntos.
 
     Güe en diya, en arribar o diya de Toz os Santos, en a plaza zaragozana an yera feita a Cruz de o Coso, gosa aparixer a suya fuén repleta de coronas de flors en recordanza de a muita chen que durante a Guerra de a Independencia fenezió defendiendo Zaragoza de as tropas imperials de Napoleón Bonaparte.